Η αισθητηριακή αμυντικότητα είναι μία ομάδα συμπτωμάτων τα οποία έχουν σχέση με αρνητικές ή αμυντικές αντιδράσεις του ατόμου σε ακίνδυνα ερεθίσματα προς ένα ή περισσότερα αισθητηριακά συστήματα. Είναι μία υπερβολική αντίδραση του προστατευτικού χαρακτήρα των αισθητηριακών συστημάτων μας. Κάθε ένας από εμάς είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται πιθανό κίνδυνο. Οι αισθήσεις μας λένε αν κάτι περπατά στο δέρμα μας, αν κινδυνεύουμε να πέσουμε ή εάν υπάρχει καπνός στον αέρα. Σε τέτοιες στιγμές μπορούμε να αντιδράσουμε ανάλογα για να προστατευτούμε από τη βλάβη. Μερικοί άνθρωποι έχουν την τάση να υπερβάλλουν για να προστατευτούν ή να αμυνθούν. Αντιδρούν σε ορισμένα ερεθίσματα σαν να είναι ενοχλητικά, επικίνδυνα ή ακόμα και επώδυνα.
“…Το να έχεις αισθητηριακή αμυντικότητα είναι σαν να βρίσκεσαι σε ένα σκοτεινό πάρκινγκ. Μόνος, αργά τη νύχτα. Καθώς περπατάς μέσα σ’ αυτό το σκοτεινό περιβάλλον τα μάτια και τα αυτιά σου είναι συνεχώς ενεργά για τoν εντοπισμό κινδύνου. Η καρδιά σου χτυπά. Είσαι σε ένταση, έτοιμος να δράσεις, να τρέξεις, να παλέψεις. Αναπηδάς στον κάθε ήχο. Σε αυτόν τον σκοτεινό χώρο οι αισθήσεις σου εντείνονται για να συλλάβουν έστω και την παραμικρή πληροφορία από το περιβάλλον και προδιαθέτουν για προστασία και άμυνα. Αργότερα, όταν θα είσαι στο σπίτι σου ασφαλής, οι αισθήσεις σου θα επιστρέψουν στην τυπική τους κατάσταση. Τα παιδιά με αισθητηριακή αμυντικότητα είναι «κολλημένα» στο πάρκινγκ.” (από το βιβλίο Sensory defensiveness in children aged 2-12: An intervention guide for parents and other caregivers)

Ας δούμε μερικά παραδείγματα αισθητηριακής αμυντικότητας. Ένα παιδί μπορεί να παρουσιάζει ένα, δύο ή και όλα τα παρακάτω συμπτώματα:

• Απτική αμυντικότητα. Αποφεύγει το άγγιγμα από άλλους, εκνευρίζεται κατά το πλύσιμο ή κόψιμο μαλλιών, αποφεύγει ορισμένους τύπους ρούχων και γενικά διάφορα απτικά ερεθίσματα. Αποφεύγει να λερώνει τα χέρια του και να πειραματίζεται με αυτά.
• Ακουστική αμυντικότητα. Κλείνει συχνά τα αυτιά ή αντιδρά αρνητικά σε ορισμένους καθημερινούς ήχους.  
• Στοματική αμυντικότητα. Αποφεύγει να βάζει ορισμένα τρόφιμα ή πράγματα μέσα και γύρω από το στόμα. Επιλεκτικό στα τρόφιμα που καταναλώνει ως προς τη γεύση, την υφή και τη θερμοκρασία τους και συχνά δεν ανέχεται το βούρτσισμα των δοντιών. 
• Ανασφάλεια στη βαρύτητα. Φόβος σε αλλαγές της θέσης του κεφαλιού στο χώρο ή στην κίνηση. Φοβάται να χάσει την επαφή με το έδαφος ή να γείρει το κεφάλι προς τα πίσω ή προς τα κάτω. Μπορεί να φοβάται ορισμένες κινητικές εμπειρίες όπως το ποδήλατο, να κατεβαίνει σκάλες ή να ανεβαίνει πάνω σε εξοπλισμό της παιδικής χαράς. 
• Ιδιοδεκτική αμυντικότητα. Αντιστέκεται στην αισθητηριακή εισροή στις αρθρώσεις μέσω συμπίεσης ή έλξης. Μερικά παιδιά αποφεύγουν να φορτίζουν βάρος στις αρθρώσεις τους και παραπονιούνται όταν στέκονται, σπρώχνουν αντικείμενα, σηκώνουν βάρη ή πηδούν. 
• Οπτική αμυντικότητα. Κλείνει συχνά τα μάτια και αντιδρά υπερβολικά στο φως ή σε συγκεκριμένα οπτικά ερεθίσματα. Η προσοχή του αποσπάται εύκολα οπτικά και μπορεί να αποφεύγει τη βλεμματική επαφή. 
• Οσφρητική αποστροφή. Aντιδρά αρνητικά σε ήπιες ή ακίνδυνες περιβαλλοντικές οσμές.

Τα άτομα με αισθητηριακή αμυντικότητα μπορεί να παρουσιάζουν αποφυγή, αισθητηριακή αναζήτηση (πχ συνεχής κίνηση, αντικείμενα στο στόμα), φόβο, άγχος ή ακόμα και επιθετική συμπεριφορά. Αυτά τα συμπτώματα παρουσιάζουν διακυμάνσεις και μπορούν να διαγνωστούν λανθασμένα σαν προβλήματα τα οποία έχουν συναισθηματική αιτιολογία. Είναι αρκετά συνηθισμένο παιδιά με δυσκολίες προσοχής και υπερκινητικότητα να έχουν αισθητηριακή αμυντικότητα.

Πηγές

Bundy, A.C., Lane, S.J., Myrray, E.A. (2002). Sensory Integration: Theory and Practice (2nd ed). Philadelphia: F.A.Davis.

Wilbarger, P., Wilbarger, J., (1991). Sensory defensiveness in children aged 2-12: An intervention guide for parents and other caregivers. Denver, CO: Avanti Educational Programs.