Ελεύθερη μετάφραση από Child Mind Institute: Not All Attention Problems Are ADHD
Μπορεί να είναι το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό, όμως υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που συχνά παραβλέπουμε.
Ο δάσκαλος είναι συνηθέστερα ο πρώτος που αναγνωρίζει τη δυσκολία ενός μαθητή, σε σχέση με τα άλλα παιδιά της ηλικίας του, να διατηρήσει την προσοχή του. Ίσως το παιδί να χρειάζεται ασυνήθιστα μεγάλο χρονικό διάστημα για να φέρει σε πέρας την σχολική του εργασία ή ίσως, όταν το καλεί ο δάσκαλός, να δείχνει αφηρημένο και αποκομμένο από την ροή του μαθήματος. Μπορεί να δυσκολεύεται να αφομοιώσει τις οδηγίες ή να ξεχνά το τι πρέπει να κάνει. Συχνά μπορεί να χάνει τις σχολικές εργασίες.
Ενώ είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των παιδιών, ειδικά αυτών που βρίσκονται σε νεότερη ηλικία, να έχουν μικρή ικανότητα διατήρησης της προσοχής τους σε σχέση με έναν ενήλικα, εντούτοις, υπάρχουν παιδιά που δυσκολεύονται πολύ περισσότερο από τα υπόλοιπα.
Επειδή η δυσκολία προσοχής είναι ευρέως συσχετισμένη με την ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα), δάσκαλοι, γονείς και ειδικοί τείνουν να θεωρούν την ΔΕΠΥ ως τον νούμερο ένα ύποπτο. Υπάρχουν όμως κι άλλοι παράγοντες που δυσχεραίνουν την ικανότητα προσοχής. Για να αποφευχθεί η λάθος διάγνωση είναι σημαντικό αυτοί οι παράγοντες, αν και δεν είναι πάντοτε αντιληπτοί, να συνυπολογιστούν.
Παρακάτω ακολουθεί μια λίστα με κάποιους από τους παράγοντες που δυσκολεύουν ένα παιδί στο να διατηρήσει την προσοχή του στο σχολείο.
Το άγχος συχνά αποσπά την προσοχή των παιδιών
Ένα παιδί που δείχνει να μην εστιάζει στο σχολείο ίσως να έχει χρόνιο άγχος που οι δάσκαλοι (ακόμα και οι γονείς) δεν γνωρίζουν. Υπάρχουν διαφορετικά είδη άγχους, αλλά αυτό που έχουν κοινό μεταξύ τους, όπως λέει ο νευρολόγος και πρώην δάσκαλος Ken Schuster, είναι πως το άγχος «τείνει να κλειδώνει τον εγκέφαλο», κάνοντας το σχολείο δύσκολο για τα αγχώδη παιδιά.
Κάποιο παιδί με άγχος αποχωρισμού μπορεί να είναι τόσο απορροφημένο στην σκέψη πως κάτι κακό συμβαίνει στους γονείς του την ώρα που είναι μακριά τους, που μπορεί να είναι ανίκανο να συγκεντρωθεί στις εργασίες του σχολείου.
Κάποια άλλα παιδιά τρέμουν την πιθανότητα να κάνουν κάποιο λάθος και να ντροπιαστούν. Όταν ο δάσκαλος τους απευθύνει τον λόγο μπορεί να προσπαθήσουν να εξαφανιστούν, σημειώνει ο Dr. Schuster. «Μπορεί να κοιτάξουν κάτω ή να προσποιηθούν πως γράφουν κάτι. Προσπαθούν να σπάσουν τη σύνδεση με τον δάσκαλο θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να αποφύγουν αυτό που τα αγχώνει».
Άλλες φορές, ο λόγος που ένα παιδί χρειάζεται ασυνήθιστα μεγάλο χρονικό διάστημα για να ολοκληρώσει μια εργασία στην τάξη είναι όχι γιατί ονειροπολεί, αλλά γιατί παλεύει με την τελειότητα που απαιτεί από τον εαυτό του για να κάνει τα πράγματα ακριβώς όπως πρέπει. Ή μπορεί να μην παραδώσει την εργασία όχι επειδή δεν την έκανε, αλλά επειδή φοβήθηκε πως δεν είναι αρκετά καλή.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Τα παιδιά με OCD (Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή) που συνήθως εμφανίζεται στις τάξεις του δημοτικού, έχουν μία ακόμη πηγή περισπασμού: Δεν έχουν μόνο εμμονικές σκέψεις, αλλά νιώθουν αναγκασμένα να τελούν διάφορα τελετουργικά ή ψυχαναγκασμούς ώστε να αποτρέψουν κάποιο κακό που πρόκειται να συμβεί. Κάποιο παιδί με OCD μπορεί να στοιχίζει ψυχαναγκαστικά τα πράγματά του στο γραφείο, να χτυπά νευρικά τα δάχτυλά του ή να μετρά μέσα στο κεφάλι του. Μπορεί επίσης να εστιάζει στην ανάγκη που νιώθει για να πάει στο μπάνιο ώστε να πλύνει τα χέρια του.
«Ένα παιδί μπορεί να κάθεται στην τάξη έχοντας την εμμονή πως πρέπει να φτιάξει κάτι για να αποφύγει κάποιο κακό. Τότε ο δάσκαλος το ρωτάει κάτι», λέει ο Dr Jerry Bubrick, ανώτατος διευθυντής του Κέντρου Διαταραχών Άγχους και Διάθεσης του ChildMind Institute. «Όταν δεν γνωρίζει την απάντηση στην ερώτηση, φαίνεται σαν να μην έδινε προσοχή, ενώ στην πραγματικότητα ήταν απορροφημένο από κάποιες εμμονές του».
Λόγο του ότι τα παιδιά με OCD συχνά ντρέπονται για τα συμπτώματά τους, μπορεί να φτάσουν στα άκρα για κρύψουν τους ψυχαναγκασμούς τους στο σχολείο. Σε έναν δάσκαλο που αγνοεί το OCD, μπορεί αυτό να μοιάζει με την ΔΕΠΥ, αλλά δεν είναι.
Ένα παιδί μπορεί να αποσπάται λόγω γενικευμένου άγχους ή ψυχολογικού τραύματος
Παιδιά που επίσης μπορεί να παρουσιάζουν ελλειμματική προσοχή είναι αυτά που έχουν βιώσει κάποιο ψυχολογικό τραύμα. Παιδιά που έγιναν μάρτυρες βίας ή κάποιας άλλης επώδυνης εμπειρίας, μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα προσοχής και μόνιμη αίσθηση ανασφάλειας, ονομαζόμενη ως υπερεγρήγορση (hypervigilance).
Παιδιά των οποίων η ζωή στο σπίτι εμπεριέχει έντονο άγχος μπορεί να παρουσιάσουν αυτά τα συμπτώματα ή ακόμα και μετατραυματικό στρες.
«Πολλά από τα συμπτώματα του PTSD (διαταραχή μετατραυματικού στρες) μοιάζουν με αυτά της ΔΕΠY» εξηγεί ο Dr. Jamie Howard, διευθυντής του Trauma Response and Education Service at the Child Mind Institute. Τα κοινά συμπτώματα, όπως δυσκολία στη συγκέντρωση, υπερβολικές αντιδράσεις και υπερεργήγορση, μπορεί να κάνουν ένα παιδί να μοιάζει νευρικό και χαμένο».
Μαθησιακές δυσκολίες
Όταν ένα παιδί ασχολείται με τα πάντα εκτός από το βιβλίο που πρέπει να διαβάσει, τότε είναι πιθανό να έχει κάποια μαθησιακή διαταραχή.
Παιδιά με δυσλεξία στα οποία δεν έχει γίνει διάγνωση μπορεί να νιώθουν ντροπή που δεν είναι ικανά να κάνουν αυτά που τα άλλα παιδιά κάνουν, με αποτέλεσμα να προσπαθούν να το αποκρύψουν.
Αν ένα παιδί δυσκολεύεται με κάποιο μαθηματικό πρόβλημα για παράδειγμα, τότε η διάσπαση της προσοχής που του επιτρέπει να σκεφτεί κάτι άλλο πέρα από το πρόβλημα, είναι καλοδεχούμενη.
Οι δυσκολίες ακουστικής επεξεργασίας μπορούν να έχουν σαν αποτέλεσμα το παιδί, ακόμα κι αν ακούει προσεχτικά τον δάσκαλο, να χάνει διάφορα κομμάτια με αποτέλεσμα να φαίνεται πως είναι αφηρημένο.
Κάποια παιδιά είναι ικανά να αντισταθμίζουν τις μαθησιακές δυσκολίες με περισσότερη δουλειά, μέχρι του σημείου που το μαθησιακό επίπεδο δεν είναι πολύ απαιτητικό.
«Είναι ικανά να κρύβουν τις αδυναμίες τους μέχρι την ηλικία που τα πράγματα γίνονται αρκετά απαιτητικά», σημειώνει η Dr. Nancy Rappaport, καθηγήτρια της ιατρικής σχολής του Havard που ειδικεύεται στην φροντίδα ψυχικής υγείας σε σχολικό περιβάλλον. «Συχνά διαγιγνώσκονται με ΔΕΠΥ ή κατάθλιψη μέχρι κάποιος να αντιληφθεί την μαθησιακή δυσκολία».
Είναι όντως ΔΕΠΥ;
Η έλλειψη προσοχής που ξεπερνά τα τυπικά επίπεδα είναι το ένα από τα τρία συμπτώματα της ΔΕΠΥ, μαζί με την παρορμητικότητα και την υπερκινητικότητα. Κάποια παιδιά παρουσιάζουν μόνο συμπτώματα έλλειψης προσοχής. Η διάγνωση της ΔΕΠΥ δεν πρέπει να γίνεται με βάση μόνο τις αξιολογήσεις του δασκάλου και μια γρήγορη επίσκεψη στον παιδίατρο.
Για να κάνει μια ακριβή διάγνωση ένας ειδικός θα πρέπει να συλλέξει πληροφορίες από διάφορους ανθρώπους που παρατηρούν το παιδί (δασκάλους, φροντιστές κλπ). Θα ζητηθεί από τους γονείς και τους δασκάλους να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο ώστε να γίνει μια ακριβής εκτίμηση της συχνότητας των συμπτωμάτων. Η αξιολόγηση θα πρέπει να συνεχιστεί για μια παρατεταμένη περίοδο και η παρατήρηση θα πρέπει να γίνεται σε περισσότερους από έναν χώρους, στο σπίτι αλλά και στο σχολείο για παράδειγμα. Ο ειδικός θα πρέπει προσεχτικά να αποκλείσει άλλες πιθανές αιτίες για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.
Είναι επίσης απαραίτητο η ικανότητα προσοχής του παιδιού να συγκριθεί με παιδιά της ίδιας ηλικίας και όχι με οποιοδήποτε παιδί βρίσκεται στην ίδια τάξη. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2012, κατέληξε πως τα αγόρια που είναι νεότερα στην τάξη τους, είναι 30% πιθανότερο να διαγνωστούν με ΔΕΠΥ από τα μεγαλύτερα. Όσον αφορά τα κορίτσια, το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 70%, δείγμα του ότι η ανωριμότητα μπορεί λανθασμένα να μπερδευτεί με ΔΕΠΥ.
